Bugün Köy Enstitülerinin kuruluş yıldönümü. Anadolu’da bir aydınlanma serüveni olan Köy enstitüleri’nin 79 kuruluş yıldönümünde Ege Ajans olarak bu güzide okullarımızdan mezun olmuş kıymetli Öğretmenimiz Mustafa Rafet Ceylan’a misafir olduk, keyifli bir söyleşi yaptık.
Bugünkü köşe yazımda Köy Enstitüleri nedir?, ne zaman kimler tarafından kuruldu? Kuruluşunun amacı neydi?, niçin, ne zaman kimler tarafından kapatılmıştır? Köy enstitüleri hakkında sizlerle bilgiler paylaşacağım.
Köy Enstitüleri; Türkiye'de ilkokul öğretmeni yetiştirmek üzere 17 Nisan 1940 tarihli ve 3803 sayılı yasa ile açılan okul türü. Tamamen Türkiye'ye özgü olan bu eğitim projesini 28 Aralık 1938 tarihinde milli eğitim bakanı olan Hasan Âli Yücel bizzat yönetti.
Neredeyse tüm Anadolu'nun okulsuz ve öğretmensiz olduğu gerçeği gözönüne alınarak, dönemin cumhurbaşkanı İsmet İnönü'nün himayesinde, Millî Eğitim Bakanı Hasan Âli Yücel tarafından İsmail Hakkı Tonguç'un çabalarıyla köylerden ilkokul mezunu zeki çocukların bu okullarda yetiştirildikten sonra yeniden köylere giderek öğretmen olarak çalışmaları düşüncesiyle kuruldular. Geleneksel öğretmen okullarında yetişmiş öğretmenler için köylerde öğretmenlik yapmak, istenerek yapılacak bir görevden çok zorunluluk olarak algılanıyordu. Çalıkuşu romanındaki karakter gibi gönüllü ve özverili öğretmenlerin sayısı azdı. Oysa okuma yazma oranı Cumhuriyet ilk kurulduğu yıllarda %5 bile değildi. Bunun yanında nüfusun %80'lik bölümü köylerde yaşıyordu. Köy Enstitüleri'nin kurulması ve yaygınlaşması konusunda pedagoji uzmanı Halil Fikret Kanad'ın önemli çalışmaları vardı. Kanad, zorunluluktan değil özveriyle öğrenci yetiştirecek köye göre öğretmen fikrini savunmuştu.
Köy Enstitüsü uygulaması Hasan Ali Yücel'in 1946'da Milli Eğitim Bakanlığından ayrılmasına değin devam etmiştir. Hasan Ali Yücel'den sonra Milli Eğitim Bakanı Olan Reşat Şemsettin Sirer zamanında Köy Öğretmen Okullarına dönüştürülmüştür. Bu okullar da Demokrat Parti döneminde 27 Ocak 1954'te kapatılmıştır. Kapatıldığı 1954 yılına kadar Köy enstitülerinde 1.308 kadın ve 15.943 erkek toplam 17.251 köy öğretmeni yetişmişti.
Köy Enstitülerinin kuruluş yıldönümünde Başöğretmenimiz Ulu Önder Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün ‘‘Gelecek gençlerin, gençler ise öğretmenlerin eseridir.
Köy Enstitülerinin kuruluş yıldönümü münasebetiyle başta aziz milletimizin Başöğretmeni Gazi Mustafa Kemal Atatürk olmak üzere, ebediyete irtihal etmiş tüm öğretmenlerimizi rahmet ve şükranla anarken geleceğimizin teminatı gençlerimizi ilimden,bilimden taviz vermeyerek yetiştiren tüm öğretmenlerimize ve Köy Enstitüsü mezunu Öğretmenlerimize en içten dileklerimle teşekkür eder, selam ve saygılarımı sunarım.
